Tool en toeverlaat
De ondertitel van deze website is Op pad in AI. In de blogberichten doe ik verslag van mijn omzwervingen en beschrijf ik wat ik tegenkom. Inhoudelijk gezien is veel voor mij nog onbekend terrein, nieuw land. Zonder gereedschappen en hulpbronnen zou het een tamelijk kansloze tocht zijn, net als in de fysieke wereld waar je zonder routeplanner, mobiele telefoon en toepasselijke apps weliswaar een prettige tocht kan hebben maar niet ver komt en weinig nieuws ontdekt.
Ik bespreek de hulpen die ik vaak benut, voor het uitzoekwerk voor deze site maar sommige ook in het dagelijks leven. Vooraf is het goed om te weten dat ik niet erg gebonden wil zijn aan een vaste werkplek. Ik werk zoals het uitkomt, vanaf een desktop Windows pc, een Windows laptop, een iPad of iPhone onder iOS. Beschikbaarheid op al die plekken en synchronisatie van wijzigingen is voor mij dus zeer belangrijk.
Achtereenvolgens komen aan de orde:
Naast deze speciale tools gebruik ik uiteraard de standaard toepassingen die de Windows en iOS omgevingen bieden. Voor opslag in de cloud van eigen bestanden heb ik zelf een Nextcloud omgeving ingericht op servers waar ook deze site op draait. De provider is one.com, een van oorsprong Deens bedrijf. Voor mail en wachtwoord beheer gebruik ik de Proton toepassingen (in de betaalde versie).
Perplexity
Ik begon in juni 2023 aan deze site. Toen was perplexity.ai net gestart, ik schreef in mijn eerste bericht dat ik de tool zeker zou gaan gebruiken. Inmiddels is het voor mij letterlijk een toeverlaat geworden, zonder deze tool zou ik nog geen fractie van deze website hebben kunnen maken, althans niet in hetzelfde tijdsbestek.
Perplexity is een AI gestuurde zoekmachine en antwoordmachine die volop gebruik maakt van op LLM gebaseerde AI-chatbots. Je formuleert een vraag in gewone taal, niet noodzakelijk erg nauwkeurig of toegespitst. Het taalmodel rafelt je vraag in te onderzoeken elementen uit elkaar. Die elementen worden vervolgens zowel in de kennisbasis van het model als via ‘gewone’ zoekmachine technologie op internet onderzocht, de relevante vindplaatsen komen in een (klikbare) bronnenlijst te staan. Alle gevonden resultaten worden vervolgens door het taalmodel in een adequate samenvatting gepresenteerd, compleet met referentie aan de gevonden bronnen.
Het mooie is dat je daarna vervolg- en verdiepingsvragen kunt stellen, je hoeft de context van je onderwerp niet te herhalen. Sterker nog, Perplexity realiseert zich dat het vervolgvragen zijn en maakt passend gebruik van de uitkomsten die het eerder al had gevonden en werkt die verder uit.
Perplexity onthoudt welke vragen je hebt gesteld en welke antwoorden zijn gegenereerd in wat zij noemen de Library. Die kun je naar eigen wens inrichten in rubrieken. Overigens kun je elke conversatie, elke thread, op elk gewenst moment wissen.
Je persoonlijke Library is over alle platforms heen beschikbaar op elk apparaat waarop je bent ingelogd.
Bij de betaalde Pro-versie kun je zelf instellen welk taalmodel je wilt gebruiken. In de huidige versie kun je kiezen uit modellen van OpenAI (GPT4-o), Anthropic (o.a. Claude 3.5 Sonnet) en Sonar (door Perplexity ingerichte versies van Llama).
Ook als een vraag al door een chatbot is beantwoord kun je er voor kiezen diezelfde vraag aan een van de andere modellen voor te leggen. De verschillen in antwoorden zijn soms opvallend en nuttig, ik zal er een keer een apart bericht over schrijven.
Je kunt aan Perplexity ook eigen teksten voorleggen, rechtstreeks of in de vorm van geüploade pdf, en er vragen over stellen. Ik laat regelmatig concept-teksten controleren op correctheid van de weergave en kwaliteit van de uitleg. Eerlijk gezegd krijg ik vaak zinvolle suggesties en correcties, juist als het om ingewikkelde concepten en definities gaat. Ik maak er dankbaar gebruik van.
Via Perplexity heb je ook de mogelijkheid om beelden te laten genereren als is dat niet op een erg gebruiksvriendelijke manier. Je kunt in de Pro versie kiezen voor Dall-E 3, Stable Diffusion XL, Flux.1 of Playground.
Net als bij het rechtstreeks werken met een taalmodel zoals ChatGPT kun je met de vraagstelling sturing geven aan de inrichting van de antwoorden, het zg. prompting.
Ikzelf heb vooraf ingesteld dat antwoorden die wiskunde of formules bevatten standaard in LaTex moeten worden weergegeven. Gaat feilloos…
Kanttekening
Omdat je conversatie gepaard gaat met real-time onderzoek op internet is de kans op overtuigend klinkende maar onjuiste antwoorden veel minder groot dan bij de regelmatig ‘hallucinerende’ chatbots. Het blijft wel zaak altijd via de bronnen zelf te controleren of het gegeven antwoord ergens op slaat, want het is altijd in vloeiende taal geschreven.
Kagi
Hoewel ik Perplexity ook vaak gebruik voor vragen die zich gedurende de dag voordoen op allerlei gebied – de zoek-het-met-Google-reflex zeg maar – blijf ik toch behoefte houden aan een goede zoekmachine op internet. Met de gratis zoekmachines met al hun gesponsorde links en onduidelijk verkwanselen van je privacy was ik op een gegeven moment wel klaar.
Zo kwam ik bij Kagi uit. Dit is een betaalde zoekmachine die zich richt op het leveren van hoogwaardige zoekresultaten zonder advertenties of sponsoring van resultaten. Je gegevens worden niet elders opgeslagen of doorverkocht.
In mijn ervaring is het een doeltreffende zoekmachine, die deels gebruik maakt van eigen crawlers maar ook van de grote zoekers als Google en Bing. Omdat Kagi er zelf tussen zit loopt je privacy geen gevaar.
Een paar extra’s van Kagi vormen prettige bijvangst. Je kunt een soort zoekdomeinen met extra parameters instellen via de optie Lenses. Van gevonden resultaten kun je aangeven of je in de toekomst minder of meer uit dezelfde soort bron wilt zien. Kagi integreert ook AI-functionaliteiten en biedt snelle antwoorden op vragen die net zoals bij Perplexity en chatbots in een samenvatting met bronvermelding worden gegeven. Kagi gaat op dit moment echter veel minder diep, op dit punt is het nog een startend bedrijf.
Kagi werkt op iOS apparaten via een plugin van Safari of via een eigen browser Orion, een Safari-kloon.
Op Windows kun je Kagi als extensie installeren in de gangbare browsers.
Joplin
Joplin gebruik ik al vele jaren. Het is een toepassing om notities te maken, te bewaren en te beheren. Joplin synchroniseert over vele platforms – van Windows, Linux tot iOS – zodat je altijd op alle apparaten waarop je ingelogd bent de laatste versie van je notities beschikbaar hebt.
De app is gratis en open source. Voor de synchronisatie kun je de data laten uitwisselen via bijv. je eigen OneDrive of een zelfgehoste omgeving. Jarenlang heb ik daar NextCloud voor gebruikt. Sinds kort heb ik een betaald abonnement op de Joplin cloud, die exclusief is ingericht voor het end-to-end versleutelen van je notities en het synchroniseren ervan. Veiliger en betrouwbaarder dan een eigen oplossing.
Sinds ik gebruik maak van Perplexity en andere AI omgevingen benut ik Joplin ook om de vragen en antwoorden die ik wil bewaren op te slaan en te beheren. Zo ben ik niet uitgeleverd aan externe cloud voorzieningen zoals de Library van Perplexity zelf.
Perplexity en alle chatbots hebben een enkel knopje om een antwoord te kopiëren in de goede opmaak. Die kopie plak ik in een nieuwe notitie in Joplin. Via een plugin ondersteunt Joplin ook wiskundige formules in LateX opmaak.
Joplin werkt met Markdown voor opmaak. Dit is een steeds gangbaarder, lichtgewicht, opmaak-codering die uitwisseling met andere apps mogelijk maakt. De inhoud van Markdown files kan ik probleemloos inplakken in WordPress berichten zoals op deze site, inclusief de LaTex codering.
Joplin kan .md, .html en .txt bestanden importeren en exporteren en ook pdf generen van een notitie.
Zotero
Zotero heb ik pas kortgeleden ontdekt toen ik op zoek was naar een goede manier om de bronnen die ik gebruik voor deze website te beheren en als officiële referentie te laten zien. Er bleek een plugin voor WordPress te zijn, Zotpress, die automatisch gegevens kan ophalen uit een Zotero database. Die gebruik ik voor de pagina Bronnen.
Een Zotero database, een bibliotheek noemen ze het zelf, kun je zelf maken (of met een team of een instituut). De Zotero software is gratis en open source. Het is referentiebeheersoftware die helpt bij het verzamelen, organiseren en citeren van onderzoeksbronnen. Je kunt ook artikelen en pdf’s bij je referenties zelf bewaren zodat je er direct toegang toe hebt. Die opslag is in de cloud, voor de verwijzingen en metadata gebruik ik de cloudruimte van Zotero (beperkt en gratis), de bijlagen worden door Zotero op mijn eigen Nextcloud drive gezet en beheerd.
Zotero kan automatisch citatie-informatie ophalen van websites, deze opslaan en op verzoek weergeven in alle mogelijke opmaakformats die voldoen aan de eisen die wetenschappelijke media stellen aan referenties. Er is niet één standaard, elk tijdschrift heeft zijn eigen regels. Ze zitten allemaal in Zotero…
Je kunt de (meta)gegevens van een bron zelf handmatig in Zotero toevoegen, maar veel minder foutgevoelig is het om het te laten doen door Zotero zelf. De software herkent ISBN’s, DOI’s, arXiv id’s, en allerlei bibcodes en haalt automatisch alle (meta)data op.
Zotero ondersteunt samenwerking door het delen van bibliotheken en biedt synchronisatie tussen apparaten. Het heeft ook een mobiele app en een PDF-lezer met highlight- en annotatiemogelijkheden.
BookFusion
BookFusion is een e-book lezer en beheerapplicatie. Het ondersteunt verschillende e-book formaten en pdf en biedt synchronisatie tussen apparaten. De app is beschikbaar op verschillende platforms, er is ook een web-versie die je via een browser gebruikt.
Ik gebruik BookFusion voor toegang tot en beheer van de bronnen die ik voor deze website gebruik, met name voor referentiewerken (boeken en artikelen). De synchronisatie is belangrijk voor mij, maar ook een specifieke functie van het programma: highlights. Met een soort arceer-functie kun je stukken tekst van een bron markeren. Deze stukken komen als highlight in je bron te staan, maar ook zelfstandig in een soort citaten-verzameling. Daar kun je verschillende tekstfragmenten uit verschillende bronnen met elkaar vergelijken. Vanuit zo’n citaat klik je in een keer door naar de betreffende passage in de bron die automatisch geopend wordt.
Ik gebruik BookFusion nog niet zo lang, er zijn immers voldoende standaard apps om boeken te lezen. Zelden hebben die echter een zinvolle beheer-functie. BookFusion heeft die wel en geeft je ook mogelijkheden om indelingen te maken in boekenplanken, rubrieken, categorieën e.d., en je kunt tags aan bronnen hangen.
LaTeX
LaTeX is een geavanceerd tekstopmaaksysteem, vooral populair voor wetenschappelijke en technische documenten. Het gebruikt een markup-taal om de structuur en opmaak van documenten te definiëren. Feitelijk is LaTeX de standaard voor alle publicaties waarin wiskunde en formules een rol spelen. Het scheidt inhoud van opmaak, waardoor auteurs zich kunnen concentreren op het schrijven.
Ik gebruik LaTeX via een plugin (WP QuickLaTeX) voor WordPress om de formules te maken in de meer wiskundig gerichte berichten.
Op enig moment heb ik ontdekt dat je aan Perplexity en chatbots kan vragen om een antwoord dat wiskunde of formules bevat meteen in LaTeX opmaak te zetten. Daar hebben ze geen enkel probleem mee. Zulke antwoorden kan ik ook in Joplin beheren, via een eigen plugin van Joplin staan dan ook de formules in de goede opmaak.
