Homeostase
Hoe komt het dat wij – net als andere levende organismen – niet vervallen tot stof en verwaaien in de wind? Waarom lossen wij niet op, als suikerklontjes in een kosmische thee? Zo’n verval zou je immers wel verwachten op basis van de natuurwet die toenemende entropie voorspelt – de tweede wet van de thermodynamica. “Die Energie der Welt ist konstant, die Entropie der Welt strebt einen Maximum zu” schreef Rudolf Clausius in 1854.
Het is een wat ruig begin van mijn tocht op het terrein van de neurowetenschap, zo’n existentiële vraag, maar je komt er vrij snel terecht als je aan een draadje van de ingewikkelde materie gaat trekken. Het draadje begint in mijn geval niet bij AI, maar bij het werk van Karl Friston van ruim voor de tijd dat hij zich met Verses in de race om AGI zou storten.
Mijn interesse ontstond een paar jaar geleden in gesprekken met mijn buurman die psychoanalyticus is. Hij wees me op het werk van Mark Solms, een neuropsycholoog die later, toen hij al in dat vak werkte, ook een opleiding tot psychoanalyticus is gaan doen. In 2021 verscheen De Verborgen Bron – Op reis naar de oorsprong van het bewustzijn waarin Solms zijn bevindingen bij elkaar heeft gebracht op een manier die ook voor geïnteresseerde leken toegankelijk is.
Buurman sprak over Ego en Id en wat het verschil daar tussen is, over affect, over zelforganisatie – of beter gezegd over het organiseren van een ‘zelf’. En over de rol daarbij van psychoanalyse om objectieve en subjectieve elementen met elkaar in verbinding te brengen.
In het werk van Solms gaat het uitgebreid over neurologie, de werking van de hersenen, cognitie, en ‘bewustzijn’.
In zijn uitleg komt een heel beschrijvingsinstrumentarium te pas, waarvan ik eerst dacht dat het vooral om modellering ging. Ik weet inmiddels dat een deel van wat ik oorspronkelijk als (denk)model zag ook een bewezen en gemeten fysische en fysieke werkelijkheid is.
Afbeelding gegenereerd door Perplexity AI bij een vraag over psychoanalyse.
Solms raakt gefascineerd door een artikel van Karl Friston, Life As We Know It (2013) dat hij pas in 2017 wat nauwkeuriger leest. Hij benadert daarna Friston voor samenwerking waaruit een aantal gemeenschappelijke artikelen is ontstaan.
Solms beschrijf Friston als “…de laatste van de grote wetenschappers die mijn levenswerk hebben gevormd“. Als ik het goed begrijp heeft de invloed van Friston vooral te maken met het onder een noemer brengen van ‘mentale energie’ (‘driftenergie’ bij Freud) en ‘thermodynamische vrije energie’. Die laatste is meetbaar en herleidbaar tot natuurkundige wetten, in de benadering van Solms en later in de samenwerking met Friston zou dat dan ook voor de mentale energie en bewustzijn moeten gelden.
In de woorden van Solms: de verbindende factor tussen zijn werk en dat van Friston is homeostase. Levende organismen zijn in staat om zichzelf in stand te houden en regie te houden in onvoorspelbare of onverwachte omstandigheden. Als mechanisme gezien, is een homeostatisch systeem vrij eenvoudig: je hebt een receptor nodig om een omstandigheid gewaar te kunnen worden, een regelcentrum dat regie voert op basis van bepaalde bandbreedtes en een effector om arbeid te verrichten die nodig is om bij eventuele overschrijding van de bandbreedtes het systeem weer binnen de grenzen te brengen.
Als het mechanisme zo eenvoudig is, dan kan het ook teruggebracht worden op natuurkundige wetten en principes. Daar gaat dat artikel van Friston uit 2013 over, en ook vele artikelen die daarna zijn verschenen met nadere uitwerkingen. In volgende berichten komt mijn focus weer op AI gerelateerde zaken te liggen, net als die van Friston in zijn recente werk zoals Designing Ecosystems of Intelligence from First Principles. Het zal blijken dat die Principles precies die natuurkundige wetten en principes zijn die de basis vormen van het homeostase mechanisme.
Dat mechanisme is overigens ook het antwoord op de ruige vraag uit het begin van dit bericht.